رژیم غذایی بیماران دیابتی حاوی نکات تغذیه‌ای مهمی است که بدان‌ها در کنترل، مدیریت و کاهش علائم خطرناک بیماری‌شان یاری می‌رساند. برای بیماران دیابتی ترسیم یک برنامه غذایی که در آن بتوان از افزایش ناگهانی قند خون پیشگیری نمود و سطح گلوکز و انسولین را در خون آنها ثابت نگه داشت، بسیار مهم است. اگرچه این بیماران باید همیشه فعالیت بدنی و تحرک کافی را نیز در دستور کار خود قرار دهند، اما به دلیل تأثیرات عمیق نوع تغذیه بر عود یا کاهش علائم به رژیم غذایی بیماران دیابتی نگاه ویژه‌تری می‌شود.
فهرست
آشنایی با دیابت و انواع آن
دیابت نوعی بیماری مزمن طولانی‌مدت است که در اثر پاسخ نادرست سلول‌های بدن به انسولین یا عدم تولید کافی انسولین ایجاد می‌شود. درواقع انسولین نقش شکستن قند و واردسازی آن را به بافت‌ها جهت تأمین انرژی بر عهده دارد. در نبود این ماده، قند در رگ‌های خونی به مقدار فراوان انباشته‌شده و سبب تخریب بافت‌هایی مانند قلب، چشم و کلیه می‌شود. باوجود نبود درمان دارویی و پزشکی قطعی، تنها راه مقابله با این بیماری مخوف تبعیت از رژیم غذایی بیماران دیابتی و تغییر در شیوه زندگی این افراد است. با این تمهید می‌توان تأثیر دیابت را بر زندگی طبیعی افراد کاهش داد و این بیماری را مدیریت نمود. با این توصیفات بر اساس علت بروز، ویژگی‌های بیماری و نحوه درمان، دیابت شامل انواعی بدین شرح است:
- دیابت نوع 1: به علت تخریب نوع خاصی از سلول‌های پانکراس مسئول ترشح انسولین
- دیابت نوع 2: به دلیل مقاومت سلول‌های بدن به انسولین
- دیابت بارداری: به خاطر عدم تحمل گلوکز در زمان حاملگی
عوارض خطرناک بیماری دیابتی
در وعده های غذایی بیماران مبتلا به دیابت بیشترین سعی بر کنترل میزان دریافت کربوهیدرات‌ها استوار است. بدین ترتیب می‌توان از پیشرفت بیماری و بروز عوارض اجتناب نمود. در غیر این صورت عوارض بیماری دیابت بسیار هولناک بروز می‌کند که از آنها می‌توان به این موارد اشاره نمود:
- تخریب سلول‌های بدن
- زخم‌های عمیق و بدون ترمیم پا
- از بین رفتن شبکیه چشم
- نابودی سلول‌های کلیه
- تخریب سلول‌های عصبی
- بیماری‌های قلبی
- فشارخون بالا
رژیم غذایی بیماران دیابتی و بایدونبایدهای آن
پزشکان سه هدف متعالی را از ترسیم رژیم غذایی برای بیماران دیابتی دنبال می‌کنند. ثابت نگه‌داشتن قند خون در محدوده نرمال، کاهش قند خون در صورت مصرف مواد غذایی نامناسب و انتخاب خوراکی‌هایی مناسب و بدون تأثیر بر سطح قند خون از این اهداف به شمار می‌روند. بر اساس محدوده تعیین‌شده، توسط تیم پزشکی، رژیم غذایی بیماران مبتلا به دیابت شامل سه دسته متمایز هستند. مواد غذایی مفید، مواد غذایی ممنوعه و مواد غذایی ضروری که هرکدام گروهی از واحدهای تغذیه‌ای را به بیماران دیابتی پیشنهاد می‌دهند تا سلامتی آنها تا حد امکان حفظ گردد.
دسته اول: مواد غذایی مفید در رژیم غذایی بیماران دیابتی
در رژیم غذایی بیماران دیابتی گونه‌ای از خوراکی‌ها هستند که به سالم‌تر نگه‌داشتن این دست افراد کمک می‌کنند. اگرچه استفاده از آنها ضرورتی ندارد، اما در کنار آنها می‌توان از طعم و عطر بهتر غذاها لذت برد و در کنار خواص ضدالتهابی و ضد دیابتی‌شان زندگی با سطح کیفی بهتری را تجربه نمود.
- سبزی‌های معطر:
شاید برایتان عجیب باشد که بسیاری از سبزی‌های معطر وجود دارند که استفاده از آنها در رژیم غذایی بیماران دیابتی می‌تواند، علائم بدخیم این بیماری را فرونشاند. ریحان، پونه، گزنه، شوید، سیر، نعناع و ترخون از گیاهان خوش عطروطعمی هستند که با ورودشان به وعده‌های غذایی دیابتی‌ها علاوه بر ایجاد سلامتی آنها را برای تبعیت از رژیم یاری می‌رسانند. استفاده از این چاشنی‌ها هر غذایی را مطبوع ساخته و کسالت و خستگی تکراری بودن رژیم‌ها را از بین می‌برد.
- دمنوش‌ها:
با ورود برخی از دمنوش‌ها به رژیم غذایی بیماران دیابتی نیز می‌توان آنها را برای یک زندگی سعادتمندانه مهیا ساخت. دم‌نوش‌هایی مانند بابونه، رازیانه، رز ماری، مریم‌گلی و آویشن یادآور سلامتی، نشاط و سرزندگی هستند. این دمنوش‌ها برای افراد دیابتی نیز پیام‌آور خواصی چون ضدالتهابی، ضد میکروبی، تقویت سلول‌های ایمنی و تقویت قلب می‌باشند.
- ادویه‌ها:
زردچوبه، دارچین، زیره و زنجبیل نیز در رژیم غذایی بیماران دیابتی به کاهش گلوکز خون، تری‌گلیسیرید و کلسترول منفی خون کمک شایانی می‌نمایند. آنتی‌اکسیدان‌های موجود در این ادویه‌ها نه‌تنها با دیابت بلکه با پیری زودرس، سرطان، چاقی و انواع بیماری‌های قلبی نیز مبارزه می‌کنند. به همین دلیل به چاشنی دائمی تمامی افراد سالم و بیمار تبدیل‌شده‌اند.
دسته دوم: مواد غذایی ممنوعه در رژیم غذایی بیماران دیابتی
در رژیم غذایی بیماران دیابتی گروه‌های تغذیه‌ای وجود دارند که این بیماران از آنها پرهیز داده می‌شوند. این امر سبب شده، چنین افرادی گمان کننده از بسیاری مواد خوراکی منع بوده و به‌هیچ‌وجه اجازه مصرف آنها را ندارند. در این بخش به برخی از ممنوعات این رژیم و مقدار و محدودیت‌های آنها اشاره می‌کنیم.
- شیرینی‌ها:
مصرف متعادل و کنترل‌شده شیرینی‌ها تأثیرات مخرب فراوانی بر بدن افراد دیابتی ندارد، بلکه این مصرف بی‌رویه و بی‌برنامه خوراکی‌های قنددار است که کنترل قند خون را دشوار ساخته و این بیماران را به محدوده خطرزا وارد می‌سازد. نوشابه، آب‌میوه‌های صنعتی، آب‌نبات و بستنی از این موارد هستند.
- نمک:
نمک می‌تواند به افزایش فشارخون و خطرات دیابت دامن بزند. اغلب دیابتی‌ها از فشارخون بالا گله‌مند هستند که مصرف نمک فراوان نیز بر این عارضه افزوده و چنین بیمارانی را در آستانه ابتلا به بیماری‌های قلبی و سکته‌های مغزی قرار می‌دهد.
- گوشت قرمز:
گوشت قرمز سبب حساسیت بیشتر بدن به انسولین شده و برافزایش خطر ابتلا به دیابت نوع 2 تأثیرگذار است. ازاین‌رو نه‌تنها در رژیم غذایی بیماران دیابتی بلکه بیماران قلبی ـ عرقی و حتی افراد سالم محدودیت مصرف برای گوشت قرمز اعمال می‌شود.
- میان وعده‌های تهیه‌شده با آرد سفید:
تمامی میان وعده‌های تهیه‌شده با آرد سفید می‌توانند، نرخ مقاومت به انسولین را در بدن بالابرده و سلامت افراد دیابتی را به خطر بی اندازند. جایگزین نمودن این وعده‌ها با انواع خوراکی‌های مفید مانند غلات کامل، نان سبوس‌دار با مقداری پنیر یا ذرت بوداده، بهترین راهکار به‌منظور نظارت بر شاخص گلیسمی غذاهای مصرفیتان است.
- لبنیات پرچرب:
لبنیات پرچرب مانند کره، ماست خامه‌ای، سس مایونز در کنار پروتئین‌های حیوانی مانند زرده تخم‌مرغ، جگر، هات‌داگ، سوسیس و کالباس می‌تواند، تأثیر نامطلوبی بر بدن افراد دیابتی داشته باشد. ایجاد لخته و انسداد عروق نتیجه بی‌دقتی در انتخاب یک الگوی نامناسب در رژیم غذایی بیماران دیابتی است که گاهاً آنها را به کام مرگ می‌کشاند.
دسته سوم: مواد غذایی ضروری برای بیماران مبتلا به دیابت
نمی‌توان از تأثیر فیبر، مواد معدنی و ویتامین‌ها در کاهش جذب قند توسط روده چشم‌پوشی نمود. به همین دلیل طبیعی است که در رژیم غذایی بیماران دیابتی به این گروه‌های تغذیه‌ای اهمیت ویژه‌ای داده شود. بدین ترتیب فقط کاهش مصرف قند و محدود کردن وعده‌های غذایی راهکاری مناسبی برای کنترل بیماری دیابت به شمار نمی‌روند. بلکه تنظیم یک رژیم توسط متخصص تغذیه و در نظر گرفتن یک جدول که معرف ساعت‌ها و شرایط منظم غذایی باشد می‌تواند، از بیماران دیابتی حمایت نماید. در این بخش به گروهای غذایی ضروری برای بیماران مبتلا به دیابت اشاره‌کرده تا خود به تنوع حاکم بر این دسته‌بندی آگاه شوید.
- کربوهیدرات‌ها:
دقت نظر بر میزان کربوهیدرات‌های پیچیده و غلات کامل مصرفی در رژیم غذایی بیماران دیابتی بسیار مهم است. کربوهیدرات‌ها منبع تولید قند هستند، ازاین‌رو باید نظارت ویژه‌ای بر میزان مصرف آنها منظور شود. بدین ترتیب هم از سوءتغذیه و هم افزایش قند خون پیشگیری به عمل آید.
- فیبرها:
فیبرها تأثیر خوبی بر کاهش یبوست، مشکلات دستگاه گوارش و چربی خون‌دارند. ازاین‌رو یکی از ضروریات مهم در وعده‌های بیماران دیابتی به شمار می‌روند. این عناصر با بهبود اختلالات گوارش مانع ورود قند فراوان به خون اما در مقابل باعث دفع سریع آنها از بدن می‌شوند.
- پروتئین‌ها:
پروتئین عنصر مهمی در بدن است، اما برای افراد دیابتی همانند اشخاص سالم مقادیر آن تنظیم می‌گردد. نیاز افراد دیابتی به پروتئین همانند افراد سالم بوده و محدودیت و افزایش مصرفی برای آنها پیشنهاد نمی‌شود. فقط در برخی مواقع افراد دیابتی با مشکل کلیه از مصرف پروتئین بر حذر می‌شوند.
- چربی‌ها:
ازآنجایی‌که کاهش چربی می‌تواند، تأثیر خوبی بر تناسب‌اندام افراد دیابتی داشته باشد، توصیه اکید به مصرف چربی‌های غیراشباع و حذف هرگونه اسیدهای چرب ترانس و روغن‌های گیاهی هیدروژنه در رژیم غذایی بیماران دیابتی است.
- ویتامین‌ها و مواد معدنی:
مواد معدنی مانند روی، منیزیم و کروم به‌منظور ترشح میزان مناسب انسولین، بهبود زخم پای دیابتی و کنترل قند خون برای افراد دیابتی ضروری است. در حالت عادی می‌توان از راه مواد غذایی ویتامین‌ها و مواد معدنی موردنیاز را تأمین ساخت. فقط در شرایط حاد باید از مکمل‌ها جهت بهره‌مندی افراد دیابتی باهدف پیشگیری از عود بیماری، بهره‌مند شد.
نکات مهم در رژیم غذایی بیماران دیابتی
حال که به بایدها و نبایدهای لازم‌الاجرا در رژیم غذایی بیماران دیابتی آگاه شده‌اید، در این بخش به نکات مهم پیرامون چنین مبحثی می‌پردازیم. این نکات کمکتان می‌کنند تا در حین اجرای چنین رژیمی به نتایج مطلوب‌تری نائل شوید.
- نکته اول: افزایش تعداد وعده‌های غذایی به 6 وعده اصلی و 3 میان وعده
- نکته دوم: اختصاص وعده‌های صبحانه به غلات و حبوبات باهدف کاهش قند صبحگاهی
- نکته سوم: مخلوط نمودن برنج با غلات و حبوبات به‌منظور افزایش ارزش پروتئینی برنج
- نکته چهارم: انتخاب نان از میان نمونه‌های سبوس‌دار و دارای آرد کامل
- نکته پنجم: رعایت حد اعتدال در مصرف میوه به جهت وجود مقادیر بالای قند در آنها
- نکته ششم: همراه ساختن چای و دمنوش‌ها با قندهای طبیعی
- نکته هفتم: توجه به نظم در وعده‌های غذایی و اجتناب از پرخوری و کم خوری
- نکته هشتم: انتخاب خوراکی‌ها از میان تمامی گروه‌های مختلف مواد غذایی
